Goma kû merdim kirdkî sero fikrîno gay vizêrê yêyî zî bigîro xo çimon ver. Hilla ki ma gedeyî bî ma dinya kird û zon zî kirdkî zonaynî. Dewon di teyna kirdon dir kirdkî qalî nêbîynî, teyr û teburî dir, kerm û kêzon dir, verg û cinawiron dir, velg û vaşon dir, kerre û kuçon dir, dere û durxon dir, lay û rûyon dir zî qalî bîynî. Ma ki dekewtî şaristonon mîyon ma çîyîna ser ra bîyî. Ma wîtayon di dîy ki ma ra teber zî merdimî û zonî zî estî. Wendiş û veynayişê ma ki aver şi dinyaya ma zî tedir bedelîyayi, teyna nêbedelîyayi, seraser serebin bîyi. Imrê çares û pûncês bi la kal bîybî, pîrî bîybî. Ma tewir bi tewir ra hewlweleqon mîyon di xo dîy.
Kirdkî qalî beyîşî yew ca di roni, vajoro kû welati di ser kewte bi, muzîko ki cuwîyena cenî û comîrdî di cagirewtibi, aneneyî ki rihê ma hemin di ca bider dîyabi sey dêsê kerron bi. Bi hinzar serron bê sewmê serdeston zonî û kirdon cuwîyena xo ya xoseri romitibî. Heme rihî bi kirdkî û kurdewarî xemelîyaybî. Heme tênî, wazeno wa kêf û şayî, wazeno wa dej û jon, wazen wa xizonêyi û belingazê bo vajorê kirdon xo heme gonî di, dar û berî di, teyr û teburî di, vaş û velgon di nawitinî. Nîşonê sewmê serdeston qet cayêkî di, çîyêkî di nêyasaynî û çewî zî nizdîyê xo nêkerdinî. Yew qonita olê îslamî bi aşmon reydir çew nişîyaynî ezber bikero, sowendê gedon yê wendecayê pergalî bi zor zî bibo çewî ezber nêkerdbi. Comîrdêkî mi şinasnaynî, nêtê xo yê nimacî, vatinî ki; nêtê xo sey ayo dewijê ma yê filonkesî ono kû ez nimacê bêvon waxtî keno. Hindo kû kirdkîyî hucreyonê leşa yînî di ca girewtibi nişîyaynî yew nêtêkî ezber bikerî û yû zî heyna kjirdkî bi. Hal yan zî daraxa kirdkî yê vizêrî ona bî.
Ma serronê hewtayî di ki omeyî Amedi, ma çîyînayî ser ra bîyî. Belê çîyo kû ma ser ra bîyî, ma ferq kerd, hêş û aqilê ma têmîyon rû da. Ma zonê cîyayî, romiteyê cîyayî û şaro xerîb dîy û dewleti dîyi, veng û rengê asîmîlasyonî dîy la ma sewmê polîtîkayonê vilîşnayişî (asîmîlasyon) ra hagîdarî nêbîybî. Welat di seraser kurdkî vacîyaynî û ma zî vatinî; qey merdim pey tirkî nuştiş û wendişî vilişîno? Koko kû ina erdnîgarî di xo bi hinzar kilometre erd rû war kerdibi, gil û xelfeyî dayîbî, rîye û rêçikê xo binê herri ra vila kerdîbî senî ki bîrî zûwakerdiş yan zî wişkkerdiş? Înî kal û pîrî, înî may û pîyî senî rarê xo ki şaş bikerî û destur bidî ki gede û turnê yînî yewîna zon yan zî rometeyêkî xo rê vijîna û tabîhê der bibî û peynî dix o bi yewîna şarî sero nome bikerî? Yewîna çel ontiş û kokê xo ra durîkewtiş kom pirtûk di nusîyawo kû yî nêveynî, nêwanî û xo tira nêpawî?
Asar yew nizdîmendiş ne vîrûvacêrdê yînî ra û ne zî yê firrê 68 û 78’ ra vîyertinî. Pirtûkon di wanîyaynî ki serdest her tim seba nahfda xo merdim werezneno û fasalêki dono bider. Dewrê intekîyî ra teber ne emperyalîston û ne zî kapîtalîston zon vilîşnayiş xo rê esas nêgirewtibi û ino rar zî şaş dîynî. Ma vacî; Fransa Surîye di asîmîlasyonî sero nêvinderti, Ingilizî Iraq di çew asîmîle nêkerd. La çi heyf ki serdestê kurdon ona nêfikirîyayî û heme çeher leton di kurd vilîşnayiş xo rê meseleya binke dîyi û rarê vilîşnayişî di sîndur nêrona. Dewa tewr durî û wirdiki di verîcûyî ververna wendecayî viraştî, û ki hewcî dîy qereqolêkî zî viraştinî. Gedeyo lacîn yan zî keyna bi zor nuştiş daynî, eki çew ver di bivindertinî zî bi tersê qereqolî vero erdinî. Bi destê înî qereqolon komo kû biomeynî şariston gay pontol û çakêtî piraybigirewtinî, nî ki cezaya peron derî birîyaynî. Ino semed ra heme dewijon qatlixêki yan zî çand qalixî erînaynî û ki şîynî şariston bi newbi piraygirewtinî. Xora veyşonêyi û xizonêya yînî pirnikondê yînî ra varaynî, ina hewî belingazêyi zî sernîyaynî. Vîrdê ma di çîyêki firrê şêşt û hêştin û hewtayê hêştin di sewmê xo ronabi bi kutiş tirkî daynî vaceyîş û ino tewir daynî pewjnayiş. Heme cerebnayon dima dewleti çîyêkî fehm kerd, çîyêkî ser ra bîyi. Serrî ki hêştay gûnayî, dewleti zona teyna bi zor toyî çîy cayê xo nêgînî.
Ina hewi hîna bi wistayêyi reydir polîtîkayê vilîşnayişî girewtî xo dest. Hinî raydoni û televîzyonî zî zêdîyaynî. Teyna sewmê wendacayî qêmê polîtîkayonê vilîşnayişî nêkerdinî. Gay raydon û televîzyoni zî bikewo dewre. Ayo semed ra rar û ceyron dewon beyîşî rê mijul bîyi. Şew û rocê xo ino rarî rê heferna û bi teqaza ceyron heme dewon resna û tira vila kerd. Çand serron mîyon di dewa kû ceyron nêberdibî xo ra pey nêverdaybî. Şaro kû hetê dabara binêkî şidînayebi teşwîqê televîzoni kerd û hima ca di rêzefilmê xerîbî bi tirkî vistî rayer. Înî filmî şarî rê hindo kû weş kerdinî ne cenî, comîrdî û ne zî gedon çewî raşteraşt tirkî zî nêzonaynî la çi heyf ki heyna çewî zî xo tira nêpawit. Ino semed ra bi asar nizdîbeyîşon serdest zaf hêvîdar bi.
Serr î ki omeyî newaya resayî talokeyê vilîşnayişî xo tênkerdiş da û nîşonê xo zî eşkera nawit. Hinî sey serronê pûncas û şêştî kird heme ca di kirdkî nêda û nêgirewt. Kuçe di imbazê kurmoncî yan zî tirkî reydir kirdkî kay nêkerd, deyirî bi zerrîba xo nêva û nengê xo pîze ra çewî nêçîynayî. Nêweş ki nêweşxone şîynî, se beno wa bibo bi zonê xo derdê xo nêyerd zon. Ciwonî heskerdiş û imbazonê xo dir çengeleki kerdiş bi kirdkî ca nêyerd. Dêkî ki omeyî cenîya zacloni ser yewver çerxê vistê yewin di hinî tarîx bîybî, herunda yînî di ebeyî vecîyayî û ki biomeynî cenîya zacloni ser teyna bi zonê tirkî qalî nêkerdinî, derî nomeyê ki tirkî zî xela kerdinî. Qehweyon di sey verî kay bi kirdkî yan zî kurdkî kay nêbi, heme yarî yan zî zexelêyi bi zonê tirkî bîyi. Goma ki merdim suwarê maşîni bîynî hinî ne kirdkî û ne zî kurmoncî nêeşnawîya. Halê kurmoncîyî kirdkî ra weşêr bibo zî heyna pey zerrîya merdimî weşi nêbi. Wîta di kurmoncî aver bişîynî waka ki kirdî zî xo rê yînî hezeki bigîrî û xo zî bibedelnî. Bazaron di zî manzara ino moj a. Çi heyf ki halo kû kirdkî tedeyo xirab o û zerrîya merdimî sîya û soti keno.
Dewleti bi înî hêvîyon heyonî roco êroyen zî kurdewarêyi wer di heme tewir ra laqî viraştî la merdim nişîyeno vaco kû halê yayi kirdon yan zî kirdkî ra hewlêr o. Daraxa ki halê kirdkî tede yo û daraxa ki pergal tede yo seycî yo. Yû asîmîlasyonê ra fek verranêdono kurd zî raro kû asîmîlasyonî serfîyneno ver di laqbeyîşî ra fek verranêdono. Eki ino halê yayi dewom bibo, peyena peynî ki vernîya tengoneyon bigîro, fek tengonon viraştişî ra verrado û kurdon dir roşo heqê wendiş û nuştişî bipewjno û zaraweyonê kurdkîyî bikero zonê fermîyî. Dewleti ina zî weş dîya ki ne bi usilê verînî, ne bi zor û ne zî bi teknîk kurd yan zî zonê kurdî vinî nêbeno. Çerxê teknîkî kû asîmîlasyonî rê rar akerdibi kurdon hima hima yû veng veto, romite û zonê xo verba vilîşnayişî zor zî bibo, bi mişgule zî bibo pawitşê xo dumna, êro ra pey zî kû bi avervistişê vajorî (edebîyatî), bi hacûhucê wayerê zonî veceyîşî reydir weşêr bipawo. Hewnê kurdî tirkkerdişî serê xo nêgirewt û ki nêgîro zî. Seki serdestî ina daraxi fehm kerda, rarê bedelnayîşî kû zî dekewî rar la gay kurd gorebê dek û dilavon xo zonaye di bixemelno û bibedelno, biqewîmno. Eki bi ino rarî kird xo aver bero talokeyo kû UNESCO’yî nîşon dawo veng veceno û bexçeyê zonon di cuwîyayişî kirdkîyî dumneno.
Mamoste Hacî PÎRONIJ